CHENGDU, 11 Jun – Sempena ulang tahun ke-10 Agenda 2030 Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu (PBB) untuk Pembangunan Lestari, peranan teknologi maklumat angkasa dalam menangani cabaran global telah menjadi fokus utama dalam satu forum antarabangsa yang berlangsung di Chengdu, China. Forum Membina Laluan Inovasi yang disokong oleh Teknologi Maklumat Angkasa telah diadakan di Pusat Konvensyen Antarabangsa Tianfu, menghimpunkan pakar dari bidang sains, dasar dan inovasi untuk membincangkan bagaimana teknologi berasaskan angkasa dapat mempercepat pencapaian Matlamat Pembangunan Mampan (SDG), khususnya bagi negara-negara di bawah Inisiatif Jalur dan Laluan.
Forum ini telah dianjurkan oleh Pusat Data Raya dan Kelestarian di bawah Bahagian Maklumat Angkasa Akademi Sains China (CAS), dan merupakan acara utama dalam Persidangan Pertukaran Sains dan Teknologi Jalur dan Laluan kali ke-2. Ia turut menyaksikan pelancaran laporan utama bertajuk Data Raya Bumi dalam Menyokong Matlamat Pembangunan Mampan – Jalur dan Laluan, serta pemeteraian beberapa perjanjian kerjasama berkaitan teknologi digital dan pemerhatian Bumi.
Sesi forum telah membuka ruang dialog global mengenai inovasi dan kelestarian. Satu sesi panel yang dipengerusikan oleh Dr. Gretchen Kalonji, bekas Penolong Ketua Pengarah Petubuhan Pendidikan, Sains dan Kebudayaan PBB (UNESCO) bagi Sains Semula Jadi, telah menghimpunkan lapan pakar terkemuka untuk berkongsi pandangan dan pengalaman. Antara panelis ialah Profesor Sr. Gs. Dr. Mazlan Hashim, Profesor di Universiti Teknologi Malaysia (UTM) dan Felo Akademi Sains Malaysia (ASM), yang membentangkan kajian mengenai aplikasi penderiaan jauh satelit dalam pemantauan alam sekitar dan pengurusan sumber secara lestari.
Profesor. Dr. Mazlan Hashim telah menekankan evolusi teknologi angkasa daripada alat saintifik kepada instrumen penting dalam pembangunan lestari. Beliau berkongsi hasil kajian pemetaan dan pemantauan ekosistem rumpai laut di pesisir selatan Semenanjung Malaysia menggunakan data satelit pelbagai sensor daripada misi seperti Landsat dan Sentinel.
Ekosistem ini dikenal pasti sebagai kawasan kepelbagaian biologi yang tinggi dan berfungsi sebagai penyerap karbon yang penting serta menyokong kehidupan komuniti pesisir. Pasukannya telah membangunkan peta siri masa untuk menjejak taburan rumpai laut dan menganggarkan biojisim, sekali gus menyediakan data yang berguna untuk pemuliharaan marin dan dasar berkaitan SDG 14 (Hidupan di Laut) dan SDG 13 (Tindakan terhadap Iklim).
Selain itu, beliau turut membincangkan penggunaan data pemerhatian Bumi untuk menilai kualiti air di kawasan tadahan sungai. Kaedah ini membolehkan pengenalpastian kawasan pencemaran dan menyokong tadbir urus air secara proaktif, selaras dengan SDG 6 (Air Bersih dan Sanitasi). Beliau menekankan bahawa data satelit menawarkan liputan kawasan yang luas secara hampir masa nyata, sekali gus mengatasi kekangan pemantauan berasaskan darat yang lazimnya mahal dan lambat.
Profesor. Dr. Mazlan Hashim juga meneroka potensi pembelajaran mesin dan set data satelit akses terbuka dalam meningkatkan daya tahan iklim bandar. Pasukannya telah menggunakan algoritma seperti TsHARP untuk menskala semula data satelit dan menghasilkan peta suhu bandar beresolusi tinggi, yang menyokong perancangan bandar selaras dengan SDG 11 (Bandar dan Komuniti Lestari). Dalam sesi perbincangan kedua, beliau membincangkan cabaran dalam memperluas penyelesaian berasaskan angkasa di negara berpendapatan rendah dan sederhana.
Tiga halangan utama dikenal pasti: akses data yang terhad, kekurangan modal insan, dan kerjasama yang berpecah-belah. Walaupun semakin banyak misi satelit yang menawarkan data akses terbuka, banyak negara masih kekurangan infrastruktur untuk memuat turun, menyimpan dan memproses set data bersaiz besar. Jurang teknologi dari segi perkakasan dan perisian telah menyukarkan agensi nasional dan tempatan untuk memanfaatkan data angkasa dalam membuat keputusan.
Beliau menekankan keperluan pembangunan kapasiti jangka panjang dan integrasi teknologi angkasa secara setempat dalam kerangka dasar. Banyak aplikasi dibangunkan secara luaran tanpa penyesuaian yang mencukupi kepada konteks tempatan, sekali gus mengurangkan keberkesanan dan pemilikan penyelesaian. Profesor Mazlan mencadangkan agar Perkongsian Laluan Sutera Digital (DSP) di bawah Program Jalur dan Laluan Digital (DBAR) memainkan peranan penting dalam menangani jurang ini. Beliau mengesyorkan platform berasaskan awan untuk memusatkan akses kepada data yang telah diproses dan menyeru kerjasama yang lebih mendalam dengan universiti dan agensi tempatan bagi membina perkongsian yang adil dan mampan.
Panelis lain turut menyokong pendekatan inklusif dalam inovasi angkasa. Penasihat Kanan Majlis Penyelidikan Kebangsaan Thailand, Monthip Sriratana, menekankan kepentingan akses teknologi angkasa kepada komuniti yang terdedah kepada perubahan iklim. Felo Kanan Institut Taihe, Thorsten Jelinek, menyorot dimensi geopolitik data angkasa dan peluang kerjasama pelbagai hala di bawah kerangka Jalur dan Laluan. Dekan Universiti Tenaga dan Sumber Asli Ghana, Amos Kabo-bah, pula menekankan potensi teknologi pemerhatian Bumi dalam bidang pertanian dan daya tahan bencana, serta menyeru usaha pembinaan kapasiti yang berakar umbi secara setempat.
Forum ini berakhir dengan seruan tindakan yang jelas. Para peserta menggesa agar usaha pembangunan teknologi angkasa tidak terhenti pada projek perintis dan kajian akademik semata-mata, sebaliknya perlu diperluas kepada penyelesaian yang berskala, inklusif dan bersepadu secara setempat. Ketika dunia melangkah ke separuh kedua pelaksanaan Agenda 2030, integrasi teknologi maklumat angkasa dalam strategi pembangunan lestari dilihat sebagai keperluan penting—bukan sahaja untuk memantau kemajuan, tetapi juga untuk membentuk masa depan yang lebih mampan.
Oleh Profesor Sr. Gs. Dr. Mazlan Hashim, FASc, Pengerusi Majlis Profesor, Universiti Teknologi Malaysia